Disco Noir

Eg var allereie litt spent då eg ankom Trondhjems Kunstforening for å delta i The Disco under årets versjon av Bastard – Trondheim Internasjonale Scenekunstfestival. Verket, som den politiske orienterte kunstnaren Tea Tupajić har utarbeida i samarbeid med israelske etterretningsagentar, skulle i følgje programmet gi publikum innblikk i slike agentar sine arbeidsmetodar; og der tittelen ikkje berre referer til diskoteket slik me vanlegvis kjenner det, men til eit rom i Guantánamoleiren kor høg musikk inngår som reiskap i tortur av fangar.

Etter ei streng åtvaring om at gravide og personar med epilepsi eller hjarteproblem ikkje kunne delta, blei publikum sluppen inn to og to. Innanfor måtte me gi frå oss alle lause gjenstandar som mobilar, pennar eller lommebøker, før kvar enkelt vart kroppsvisitert. Ganske nervøs tok eg steget inn i kunstforeininga sitt fyrste gallerirom, berre for å finne det som likna ei nokså ordinær utstilling. Litt forvirra gjorde eg eit misslukka forsøk på å skape meining av ein heller tilbakehalden mengde informasjon; gjeven i form av nokre fotografi, handskrivne lappar og det som likna utdrag frå meldingsloggar, lagt utover eit bord. I eit hjørne stod det plassert nokre hovudtelefonar kor ein kunne høyre lyden frå, det eg vil anta var, eit etterretningsintervju – med den forklarande tittelen ”This is not art, this is real”.

Det neste rommet var dunkelt belyst. Ein pult stod midt i rommet, men ein tv-skjerm, kor det utspilte seg scenar frå ein westernfilm, trakk til seg fokuset. Lydsporet var frå enda eit etterretningsintervju. Ei kvinne hadde ubemerka satt seg ved pulten og utan noko vidare invitasjon tok ein tilsynelatande vilkårleg mann frå publikum stolen på motsett side. Mannen måtte likevel akseptere å delta i ein samtale med kvinna – som ein slags verbal kontrakt om at den påfølgjande transaksjonen var frivillig frå han si side.

Mannen fekk så utdelt nokre lappar med fire ulike namn, og utan noko meir informasjon måtte han velje mellom ein av desse å snakke med. I følgje kvinna var dette for hennar eigen sikkerheit, men at ho like fullt var kvar og ein av dei. Me fekk vite at den valde karakteren hadde delteke i Israel si obligatoriske militærteneste som 16-åring, og utan at ho visste det sjølv hadde kvinna sakte, men sikkert blitt ført inn i etterretningstenesta. Denne historia virka både sympatisk og truverdig. Mellombels hadde publikum plassert seg i ein slags halvsirkel på golvet; scena vart satt og stykket var i gong.

Utspørjinga starta enkelt: –Kva heiter du? –Når og kor er du fødd? Mannen svarte at han arbeida som skodespelar og var frå Frankrike; lite fast jobb, mykje reising, og hadde tilfeldigvis fleire statsborgarskap. Det var ikkje vanskeleg å forstå kor kvinna ville med dette; ein slik kombinasjon av informasjon kan i yttarste konsekvens, eller om ein finn seg i eit samfunn prega av krig og uro, utnyttast og brukast mot ein. Medan ho grov vidare i mannen sitt liv byrja eg å tenke på kva ho ville funne ut om det var eg som sat i stolen. Kva har eg gjort tidligare som kan bli sett på som problematisk? Korleis vil livsstilen min, venene mine, meiningane eller interessene mine kunne bli tolka og brukt?

Den andre som satt seg var ein attenåring. Dei same spørsmåla kom, men denne gongen var det ikkje like openlyst kva som kunne vere problematisk; vanleg tenåring som gjekk på vidaregåande, skuleflink og pliktoppfyllande med mange valmoglegheiter – og så brydde han seg om miljø. Kanskje brydde han seg så mykje at han kunne finne på å gjere noko drastisk?

Eg er usikker når det skjedde, men i løpet av samtalen byrja guten å vege svara sine. Den tilsynelatande stoltheita over å kunne svare ope og ærleg og stå for det han meinte, såg ut til å bli erstatta av ei frykt for å svare feil; for at svara han gav kunne bli brukt mot han. Samtaleterrenget vart meir og meir minelagd og heilt trivielle, nesten uinteressante og daglegdagse tema virka lada. Guten sitt spelerom vart mindre. Nokon kunne le då kvinna klarte å sette guten fast i sin eigen argumentasjon – sikkert for å lette på ubehaget.

Eg hadde nesten gløymd The Disco då kvinna plutseleg avslutta seansen og ein dunkande bass vaks fram frå ei gardin bakarst i rommet. Forutan ein vegg med sterkt blinkande ljos, tok me steget inn i ein elles bekmørk boks. Lyden var øredøyvande – electronicapop sporadisk avbrott av intense pipande og forstyrrande lydar. Idet eg kjende det rykke i foten tok eg meg sjølv i å tenke at dette var nok ikkje så annleis enn nokre av dei meir intense dansegolva i byen. Med eitt vert paradokset gjeldande: At denne leikne – og eigentleg uskyldige – opplevinga blir brukt som instrumentell tortur av menneskje i Guantánamoleiren. Rytmar og suggesjon som medvitne maktovergrep.

Det kjentes som eg var blitt lurt. Kva var det eg eigentleg hadde blitt gjort delaktig i? Dramaturgien var så snikande, men likevel så tydeleg: Den desorienterande informasjonen iscenesatt som ei utstilling; distraksjonar kamuflert som kunstverk; ein etterretningsagent maskert som ein skodespelar – eller omvendt; og maktmisbruk gjennomført i form av ein i utgangspunktet frivillig samtale.

På veg heim byrja eg å tenke på korleis fascistane kutta ut ordet for ”ho”, og erstatta det med ”du”, for å effektivisere det italienske språket; ein skulle rett og slett ikkje bruke tida på å snakke om det som ikkje var rett føre deg. Færre ord, mindre språk og mindre verden.

The Disco
Tea Tupajić, 23. – 24. september 2016 på Trondhjems Kunstforening
Bastard – Trondheim Internasjonale Scenekunstfestival